نقش ژنتیک در نتایج پیکرتراشی: چرا برخی افراد نتایج بهتری می‌گیرند؟

پیکرتراشی چیست؟

پیکرتراشی یا Body Contouring به مجموعه‌ای از روش‌های پزشکی و زیبایی گفته می‌شود که هدف آن فرم‌دهی بدن و حذف چربی‌های مقاوم موضعی است. این تکنیک‌ها شامل لیپوساکشن، لیپوماتیک، لیفت پوست، کرایولیپولیز (انجماد چربی) و روش‌های کم‌تهاجمی دیگر هستند. برخی از آن‌ها صرفاً حجم چربی را کاهش می‌دهند، در حالی که برخی دیگر به فرم‌دهی عضلات و بازسازی ساختار پوست نیز می‌پردازند.

ژنتیک چه نقشی در توزیع چربی بدن دارد؟

ژن‌ها تعیین می‌کنند چربی در بدن ما چگونه توزیع شود. از الگوی “سیب‌شکل” (چربی شکمی) تا “گلابی‌شکل” (چربی ران و باسن)، همه این فرم‌ها ریشه در ساختار ژنتیکی دارند. مطالعات نشان داده‌اند که بین ۴۰ تا ۷۰ درصد از توزیع چربی بدن توسط عوامل ارثی کنترل می‌شود. ژن‌هایی مثل FTO، TBX15، UCP1 و RSPO3 در نحوه تجمع چربی در شکم، پهلو، ران یا بازو نقش دارند. در نتیجه، حتی بعد از پیکرتراشی، ممکن است بدن تلاش کند فرم ژنتیکی خود را حفظ کند.

نقش ژنتیک در نتایج پیکرتراشی (ژن‌های کلیدی)

برخی ژن‌ها مستقیماً بر روی میزان چربی‌سوزی، ذخیره چربی، ترمیم بافت و حتی التهاب پس از عمل تأثیر می‌گذارند.

 FTO (Fat Mass and Obesity-associated Gene)

این ژن یکی از پرمطالعه‌ترین عوامل ژنتیکی چاقی است. افرادی که حامل نسخه پرریسک این ژن هستند، چربی بیشتری در بدن ذخیره می‌کنند و سوخت‌وساز آهسته‌تری دارند.

UCP1 و UCP2

این ژن‌ها در متابولیسم انرژی و فعالیت بافت چربی قهوه‌ای نقش دارند. عملکرد ضعیف این ژن‌ها باعث ذخیره بیشتر انرژی به‌صورت چربی می‌شود.

ADIPOQ (آدیپونکتین)

بر سطح التهاب، حساسیت به انسولین و نحوه پاسخ بدن به رژیم غذایی تأثیر دارد. نقش مهمی در بهبودی بعد از لیپوساکشن ایفا می‌کند.

آیا ژنتیک می‌تواند نتیجه پیکرتراشی را محدود کند؟

بله. حتی در صورت اجرای کامل و موفق یک عمل،افرادی با سابقه خانوادگی چاقی یا متابولیسم پایین، بیشتر در معرض تجمع مجدد چربی هستند، به‌ویژه در نواحی غیرهدف. همچنین کیفیت پوست (کشسانی، ترمیم‌پذیری، مقاومت در برابر شلی) نیز نقش ژنتیک در نتایج پیکرتراشی را داریم.

بررسی علمی و منابع معتبر خارجی

مطالعات ژنتیکی متعددی وجود دارد که به رابطه بین ژن‌ها و واکنش بدن به کاهش چربی پرداخته‌اند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم.

• Schleinitz et al. (2014)  The Genetics of Fat Distribution:
  ژن‌های دخیل در توزیع چربی مانند HOXC13 و TBX15 و تفاوت الگوی چربی بین نژادها.

• GWAS Study (Nature Genetics, 2025):
  نشان داد که ژن‌هایی مانند rs200047724 مستقیماً با اندازه سلول‌های چربی در ارتباط هستند.

• Infiniskin Clinic Blog (2023):
  درباره تأثیر ژن FTO در نتایج متفاوت لیپوساکشن میان بیماران.

 بازگشت چربی پس از لیپوساکشن؛ ژنتیکی یا رفتاری؟

بازگشت چربی پس از پیکرتراشی می‌تواند هم به دلایل ژنتیکی باشد و هم به رفتارهای بعد از عمل مانند رژیم غذایی، خواب، استرس یا ورزش نکردن. مطالعات نشان می‌دهند در افرادی که ژن‌های چاقی فعال دارند، حتی در صورت کاهش چربی با جراحی، بدن طی ماه‌ها یا سال‌ها، چربی را در نواحی جدید بازسازی می‌کند (اغلب در نواحی غیرجراحی‌شده).

ژنتیک و واکنش بدن به روش‌های مختلف پیکرتراشی

بدن افراد مختلف به روش‌های پیکرتراشی متفاوت واکنش نشان می‌دهد. این تفاوت‌ها فقط به سن یا وزن مربوط نمی‌شود؛ بلکه ساختار ژنتیکی افراد در واکنش به درمان، ترمیم پوست و بازتوزیع چربی نقش مهمی دارد.

لیپوساکشن (Liposuction)

در افرادی با ژن‌های خاص مثل FTO و MC4R، تمایل به بازگشت چربی حتی پس از حذف مکانیکی وجود دارد. همچنین ترمیم پوست پس از تخلیه حجم زیاد چربی ممکن است در افرادی با ژن‌های ضعیف در ساخت کلاژن، با افتادگی یا ناهمواری همراه شود.

کرایولیپولیز (CoolSculpting)

در روش انجماد چربی، برخی ژن‌ها مانند UCP1 که در تنظیم دمای سلولی نقش دارند، ممکن است اثربخشی این درمان را کاهش دهند. افرادی با فعالیت پایین این ژن، به سرمای موضعی کمتر واکنش نشان می‌دهند.

هایفوتراپی یا RF (HIFU / Radiofrequency)

در روش‌هایی که بر پایه گرما و سفت‌سازی پوست هستند، کیفیت فیبرهای الاستین و کلاژن  که توسط ژن‌هایی مانند COL1A1 و ELN تنظیم می‌شوند  تعیین‌کننده است. افراد با ژن‌های ضعیف‌تر ممکن است نتایج کمتری از این روش‌ها بگیرند.

EMSculpt / پیکرتراشی عضلانی

در این روش عضله‌سازی هدف اصلی است. افرادی با ژن‌های فعال در سیستم عضلانی (مثل ACTN3) معمولاً رشد عضله سریع‌تری دارند و پاسخ بهتری به تحریک الکترومغناطیسی نشان می‌دهند.

توصیه‌های کاربردی برای انتخاب روش پیکرتراشی بر اساس ژنتیک

شناخت ژنتیک فردی می‌تواند در انتخاب روش مناسب، میزان چربی قابل برداشت، پیشگیری از بازگشت چربی و حتی بهبودی پس از عمل مؤثر باشد.

 ژن فعال FTO  

• احتمال بازگشت چربی بیشتر است. باید از روش‌های ترکیبی مانند لیپوساکشن + رژیم بلندمدت استفاده شود.

ژن‌های کلاژن‌سازی ضعیف 

• افتادگی پوست محتمل است. روش‌های لیفت پوست یا RF توصیه می‌شود.

ژن‌های عضله‌ساز قوی

• گزینه‌هایی مانند EMSculpt می‌توانند سریع‌تر نتیجه بدهند.

آیا می‌توان با تست ژنتیک، روش پیکرتراشی مناسب را انتخاب کرد؟

امروزه برخی کلینیک‌های پیشرفته از تست DNA یا آزمایش ژنتیکی برای طراحی برنامه شخصی‌سازی‌شده استفاده می‌کنند. این رویکرد هنوز در ایران محدود است، اما در کشورهای توسعه‌یافته در حال رواج است. مزایا:

• انتخاب روش دقیق‌تر

• پیش‌بینی بهتر نتایج

• کاهش احتمال بازگشت چربی یا عوارض پوستی

دو فرد با ساختار ژنتیکی متفاوت، دو نتیجه متفاوت

این بخش با یک سناریوی واقعی یا فرضی، نقش حیاتی ژن‌ها را در تفاوت نتایج بین بیماران نشان می‌دهد. مثال ملموس همیشه درک مقاله را آسان‌تر می‌کند.

مورد اول: نازنین، ۳۲ ساله

ساختار ژنتیکی نازنین باعث شده بدنش چربی را به‌سرعت مجدداً ذخیره کند، فقط در ناحیه‌ای متفاوت. همچنین ضعف در ژن‌های کلاژن‌سازی موجب افتادگی پوست شده است. برای او، مراقبت پس از عمل باید شدیدتر و پیوسته‌تر باشد.

• قد و وزن: ۱۶۵ سانتی‌متر، ۷۶ کیلوگرم

• روش انجام‌شده: لیپوماتیک ناحیه شکم و پهلو

• سابقه خانوادگی: مادر، خواهر و دایی با چاقی شکمی

• تست ژنتیک: مثبت برای ژن FTO، حساسیت کم به لپتین، متابولیسم پایین

• پس از عمل:

  • در ابتدا نتایج چشمگیر

  • پس از ۶ ماه، بازگشت چربی در نواحی ران و پشت

  • پوست شکم کمی شل شد، به‌ویژه در ناحیه زیر ناف

  • انرژی کم برای ورزش و نیاز مداوم به رژیم

مورد دوم: آرزو، ۳۴ ساله

ساختار ژنتیکی آرزو، به‌ویژه ژن‌های مربوط به متابولیسم و فعالیت عضلانی، باعث پاسخ عالی به روش غیرتهاجمی شد. حتی بدون جراحی، نتایج پایدار و قابل‌قبولی به‌دست آمدند.

• قد و وزن: ۱۶۷ سانتی‌متر، ۷۲ کیلوگرم

• روش انجام‌شده: کرایولیپولیز ناحیه شکم و بازو

• سابقه خانوادگی: بدون سابقه چاقی، متابولیسم بالا در خانواده

• تست ژنتیک: ژن ACTN3 فعال (رشد عضله بالا)، ژن UCP1 با عملکرد بالا

• پس از عمل:

  • کاهش حجم چربی موضعی با نتایج ماندگار

  • عضله‌سازی خوب در کنار ورزش

  • پوست بدون افتادگی

  • روحیه بالا، انرژی زیاد

مقایسه موردی و جمع‌بندی

دو فرد با شرایط جسمی و سنی تقریباً مشابه، به‌دلیل تفاوت در ژنتیک، واکنش کاملاً متفاوتی به پیکرتراشی نشان داده‌اند.